De lineaire economie van spullen is niet eeuwig houdbaar. En dus, volgens de letterlijke betekenis van het woord, niet duurzaam. In de eerste blog benoemde ik vier problemen van het huidige, lineaire systeem van spullen: grondstoffenschaarste, het energieverbruik en uitstoot van giftige stoffen bij de productie, de afvalbergen en de acceleratie van die drie problemen. In deze blog zoom ik verder in op het probleem van de grondstoffenschaarste.

Mijn eerste associatie bij het ontstaan van grondstoftekorten is de autoloze zondag. De zwart-wit beelden van lege snelwegen. Auto´s die op zondag de weg niet op mochten vanwege het brandstoftekort. Maar wacht eens. Hoezo was er toen een brandstoftekort en nu niet meer? Terwijl er nu nog een veel hogere vraag naar brandstof is dan toen?

Hoezo was er toen een brandstoftekort
en nu niet meer?

Terwijl ik in rapporten duik over grondstoffenschaarste, kom ik er achter dat het iets anders in elkaar zit dan ik denk. Terwijl ik opgroeide, leerde ik op school dat de fossiele brandstoffen aan het opraken waren. Maar de voorspellingen dat aardolie en aardgas rond 2010 ´op´ zouden zijn, zijn niet uitgekomen. Van de meeste grondstoffen ziet het er naar uit dat ze op nog heel wat plekken in de wereld gevonden kunnen worden.

Waarom wordt er dan over grondstoffenschaarste gepraat? Als je kijkt de autoloze zondagen, krijg je al een beter beeld. De eerste autoloze zondag in Nederland was vlak voor de tweede wereldoorlog, om brandstof uit te sparen voor defensie. De autoloze zondagen in 1956 waren het gevolg van de olietoevoer die in het geding kwam door de Suezcrisis (oorlog tussen Israel en Egypte). De autoloze zondagen in 1973 ontstonden doordat de Arabische olieproducerende landen de olieprijs met 70% verhoogden en de toevoer bemoeilijkten. Grondstoffenschaarste heeft over het algemeen meer te maken met crisissen en machtsverhoudingen tussen verschillende landen, dan met werkelijke schaarste.

Grondstoffenschaarste heeft over het algemeen meer te maken met crisissen en machtsverhoudingen tussen verschillende landen,
dan met werkelijke schaarste

Dat een crisis grote invloed kan hebben op de aanvoer van grondstoffen, zien we ook tijdens deze coronacrisis. Het afgelopen half jaar komen er steeds meer geluiden vanuit alle sectoren dat grondstoffen en producten moeilijker leverbaar zijn. De opstopping die op 23 maart 2021 ontstond in het Suezkanaal heeft daar ook niet echt aan bijgedragen. Op het moment zijn staal, papierpulp, computerchips, hout, koffie, fietsonderdelen en nog een heel aantal grondstoffen en producten moeilijk leverbaar. En dit beïnvloed alle sectoren. Autofabrieken kunnen zonder computerchips geen auto´s maken en de bouwsector komt in de problemen door een tekort aan hout.

Doordat het probleem van de grondstoffenschaarste niet per se ligt bij de absolute schaarste van grondstoffen, is er tot nu toe weinig gekeken naar recycling als oplossing. Er is de afgelopen 40 jaar vooral ingezet op het zoeken van alternatieven voor verschillende grondstoffen (innovatie) en het verbeteren van de internationale verhoudingen.

Het mijnen van grondstoffen veroorzaakt veel milieuschade en vernietigt de natuur

Waarom zijn er daarnaast ook circulaire oplossingen nodig? Het mijnen van grondstoffen veroorzaakt veel milieuschade en vernietigt de natuur. Grote stukken bos worden gekapt en giftige stoffen belanden in het water en de lucht. Ook is gebleken dat landen met grondstoffen te maken krijgen met de grondstoffenvloek of de paradox van overvloed: er ontstaat corruptie en de inkomsten van het land schommelen zo erg dat het moeilijk is een land structureel op te bouwen. De lokale bevolking gaat er vaak op achteruit of wordt zelfs uitgebuit in gevaarlijke mijnen.

Het Recycling Netwerk Benelux (RNB) noemt nog een andere reden om grondstoffen terug te winnen uit producten: in een uitgebreid rapport van 2012 geven ze aan dat, ook al is er geen absolute schaarste, recycling van grondstoffen wel onafhankelijker maakt van de paar landen waar bepaalde grondstoffen vandaan komen. Het is een vorm van zelfvoorzienender worden. Door bijvoorbeeld schaarse grondstoffen uit laptops en telefoons te ´oogsten´, zijn de grondstoffen ook in eigen land beschikbaar. En deze vorm van grondstoffen mijnen geeft een stuk minder milieuschade dan een daadwerkelijke mijn.

Extra: de uitbuiting in mijnen aan de andere kant van de wereld is soms lastig voor te stellen. Ik vond deze korte docu die beelden heeft kunnen maken in mijnen in India, waar kinderen aan het werk worden gezet om mica uit de grond te halen.