In de afgelopen blogs heb ik verschillende, problematische onderdelen van het lineaire systeem van spullen beschreven: het delven van grondstoffen, de productie van spullen en het einde van de lijn, namelijk afval.

Al de problemen die bij deze onderdelen ontstaan zouden op dit moment niet zo groot zijn geweest, wanneer we nog steeds zo met spullen zouden omgaan als in de jaren 30. Producten werden gemaakt met een kwaliteit om jaren mee te gaan. En zo niet, dan werden ze gerepareerd. Mensen hadden de spullen die ze nodig hadden en waren daar blij mee.

Wanneer ik naar de jaren 30 kijk, vraag ik me af hoe we ooit in deze uit elkaar barstende consumptiemaatschappij zijn beland. In The Story of Stuff worden al een aantal mechanismen genoemd. Die ben ik verder gaan onderzoeken.

Economie van oneindige groei

Bij het aanbreken van de grote recessie in de jaren 30, was het moeilijk in cijfers uit te drukken hoe het er economisch met een land voorstond. Vooraanstaande economen bedachten toen het Bruto Nationaal Product (BNP). Het idee was dat het goed ging met het land, zolang het BNP steeg. Inmiddels leven we, over het algemeen genomen, in grote welvaart in Nederland. Toch is het idee van groei niet losgelaten. Politici en economen houden vast aan het idee dat oneindige groei van de economie nodig is om banen te garanderen en de economie staande te houden. Maar hoe kun je een oneindig groeiende economie draaien op een eindige planeet?

Geplande Veroudering

Een van de oplossingen die bedacht werd om de economie te laten groeien, was het opvoeren van de productie van spullen. En die spullen moesten natuurlijk ook verkocht worden. In de jaren 30 werd er in Europa over nagedacht om vanuit de overheid Geplande Veroudering (planned obsolescence in het Engels) in te voeren voor producten: de ontwerpen van producten slechter maken, zodat mensen sneller een nieuwe product nodig zouden hebben. De documentaire The Light Bulb Conspiracy heeft me hier veel over geleerd.

Uiteindelijk werd geplande veroudering niet vanuit de politiek ingevoerd. Dat vond men te ver gaan. Toch heeft het idee ruimschoots zijn weg gevonden naar het bedrijfsleven. Van printer tot mixer, van koelkast tot telefoon, overal worden ontwerpen aangepast om te zorgen dat verschillende onderdelen ´op tijd´ kapot gaan. Van printers is bijvoorbeeld bekend dat ze standaard na een ingeprogrammeerd X aantal printjes stoppen met werken. En Apple heeft in februari 2020 25 miljoen euro moeten betalen, omdat ze (zodra een nieuw model iPhone uitkwam) oudere iPhones langzamer lieten werken via updates op het systeem. Ze zeiden zelf dat ze dit deden omdat de batterij van de iPhone anders de nieuwere updates niet aankon.

Psychologische Veroudering

In de jaren 50 kwam in Amerika de nieuwe vorm van geplande veroudering op: Pscychologische Veroudering (perceived obsolescence in het Engels). Een succesvol zakenman, Brooks Stevens, vertolkte deze visie als volgt: bij de consument het verlangen laten ontstaan om iets te bezitten wat nog net wat nieuwer, net wat beter is, net iets eerder dan nodig.

Bij deze vorm van geplande veroudering gaat het er niet om dat het product zelf snel stuk gaat, maar dat het ´uit de mode´ raakt. Een hele effectieve vorm van geplande veroudering, want mensen willen er graag bij horen. Als je bijvoorbeeld, zoals mij, in deze tijd nog rondloopt met oordopjes met een draadje er aan, val je nogal op. Dat is een van de redenen waarom veel mensen van nieuwe gadgets houden: zo ben je hip en hoor je er bij. Kleding staat er ook om bekend om snel uit de mode te raken en ook de interieurkleuren en designs, veranderen in rap tempo. Allemaal om te zorgen dat we snel iets nieuws gaan kopen.

De economie van oneindige groei en de geplande en psychologische veroudering vuren de consumptiemaatschappij aan. En die raast door als een voortdenderende trein zonder machinist.

Samenspel

Naast de genoemde mechanismen hierboven, hebben bedrijven natuurlijk nog talloze tactieken om te zorgen dat ze meer spullen verkopen. Zoals een product ontwerpen waar de accessoires van de concurrent niet op aansluiten. Of zorgen dat onderdelen niet los vervangbaar zijn, maar dat je meteen een groot deel van het product moet vervangen, wanneer een klein onderdeel stuk is. Samen met de economie van oneindige groei en de geplande en psychologische veroudering vuren al deze mechanismen de consumptiemaatschappij aan. En die raast door als een voortdenderende trein zonder machinist. De circulaire economie wil verschillende veranderingen in dit systeem doorvoeren om te zorgen dat er een duurzame toekomst mogelijk is.