Een modulair ontwerp is de basis van circulaire producten en gebouwen. Onderdelen kunnen dan los van elkaar vervangen of gerepareerd worden. Ook zijn losse onderdelen eventueel weer te gebruiken in andere producten of gebouwen. Of, los van elkaar en in de juiste afvalstroom, beter te recyclen. In het geval van (hoogwaardig) hergebruik en recycling van onderdelen, is het belangrijk om te weten uit welk materiaal het onderdeel bestaat. Om dit bij te gaan houden, wordt gewerkt aan het invoeren van een materialenpaspoort.

Een van de redenen om materialen een
paspoort mee te geven, is dat ze daarmee een identiteit en waarde krijgen

Materialen met identiteit

Een van de redenen om materialen een paspoort mee te geven, is dat ze daarmee een identiteit en waarde krijgen. Afval is naamloos, uit het zicht en zonder waarde. Door zorgvuldig bij te houden welke onderdelen van producten en gebouwen uit welke materialen bestaan, wordt al nagedacht over het gebruik in de toekomst. Wat als het onderdeel niet meer in dit product of gebouw gebruikt kan worden, waar zou het dan toegepast kunnen worden?

Met een materialenpaspoort kan dan
bijgehouden worden waar het onderdeel geweest is
en hoe het is gebruikt

Circulaire bewegingen

In het ideale geval zullen onderdelen van producten en gebouwen hergebruikt kunnen worden in verschillende andere producten en gebouwen. Met een materialenpaspoort kan dan bijgehouden worden waar het onderdeel geweest is en hoe het is gebruikt. Dit is onder andere nodig voor het analyseren van de veiligheid van het gebruik. In hoeveel gebouwen en voor hoe lang is het raamkozijn al gebruikt? Kan het nog een keer gebruikt worden? Of kan veilig gebruik niet meer gegarandeerd worden?

Ontwerp

Door de aandacht die een productdesigner of ontwerper besteed aan het materialenpaspoort, komt ook meer bewustwording over de gebruikte materialen. En kunnen er vragen opkomen over het gebruik van eventueel duurzamere of hernieuwbare materialen. Of materialen die beter recyclebaar zijn.

Oerwoud aan materialenpaspoorten

Sinds het idee van het materialenpaspoort is ontstaan, zijn allerlei bedrijven zelf aan de slag gegaan om een materialenpaspoort op te zetten en aan te bieden. Er is nog geen overkoepelende standaard, waardoor verschillende materialenpaspoorten rondgaan. Sommigen bevatten alleen het materiaal en de hoeveelheid daarvan, anderen voegen er informatie aan toe over hoeveel van het materiaal bestaat uit gerecycled materiaal, de waarde van het materiaal en demontage- en onderhoudsinformatie.

Bouw

De sector waar de circulaire ideeën al het meest gevorderd zijn, is de bouw. Hier zijn dan ook de meeste aanbieders van materiaalpaspoorten te vinden. Er is een beleidsvoorstel in de maak voor begin 2022, waarin een (basis) materialenpaspoort in de bouw verplicht zou kunnen worden. En bij aanbestedingen dient het materialenpaspoort als onderbouwing van de duurzame circulariteit van gebouwen, mocht dit gevraagd worden. Architect Thomas Rau, die ik in de blog over leasen aanhaalde vanwege de Tegenlicht aflevering Einde van Bezit, heeft het Madaster opgezet. Op Europees niveau is het Buildings as Material Banks opgezet als materialenpaspoort.

Maakindustrie

De Circulaire Maakindustrie heeft onderzoek gedaan naar het gebruik van een materialenpaspoort bij de fabricage van producten. Ze zouden het liever een Circulair Product Paspoort (CPP) noemen, omdat het wat hen betreft om een bredere kijk op circulariteit dan alleen de materialen gaat. Ze zouden in het paspoort graag drie niveaus onderscheiden:

1. Grondstoffenverbruik: lijst met de hoeveelheid (in gram) van alle grondstoffen, gerecyclede grondstoffen, kritieke grondstoffen, Zeer Zorgwekkende stoffen, teruggewonnen grondstoffen, teruggewonnen gerecyclede grondstoffen en hulpgrondstoffen;
2. Milieu-impact: de hoeveelheid uitstoot van broeikasgassen bij de grondstofwinning, productie, transport, gebruik en recycling van het product. En de impact op biodiversiteit;
3. Waardebehoud: de levensduur van het product, het aantal jaren garantie, het aantal jaren product support, het aantal jaren software support, toepassingen voor hergebruik, toepassing voor gerecyclede grondstoffen en eventuele alternatieve grondstoffen.

In de circulaire maakindustrie is het de vraag of er wetgeving over een Circulair Product Paspoort gemaakt zal worden. Het is waarschijnlijker dat eindproducenten aan hun leveranciers om gedetailleerdere informatie gaan vragen over de halfproducten en materialen die ze leveren. Zo zal de informatie de hele keten door gaan en kan bij het eindproduct een duidelijk paspoort worden meegegeven.

In ontwikkeling

Al met al is dit onderdeel van de circulaire economie nog volop in ontwikkeling en is het wachten op de uiteindelijke overkoepelende materiaalpaspoorten voor de bouw en voor producten.