Het is 13 maart. Vandaag doe ik mee met een Hofsafari. Een rondleiding door de Hof van Cartesius in Utrecht. De Hof van Cartesius is een circulair gebouwde aaneenschakeling van studio´s voor ondernemers en kunstenaars. Het unieke aan de Hof is dat de circulaire gebouwen zijn gemaakt door middel van hoogwaardig hergebruik. Er zijn dus allerlei materialen uit andere gebouwen in hergebruikt.

Ik stap uit de trein bij station Zuilen en zie de Hof al liggen. Langs het spoor, op een industrieterrein. Van buitenaf zien alle gebouwtjes er anders uit. Ik zie houten panelen, roestige hekken en verbleekte vloerzeilstukken op de gevels. Dat het om een out-of-the-box plek gaat en dat hier creatieve mensen rondlopen is me meteen al duidelijk.

Als ik door het toegangshek stap, kom ik bij een soort binnentuin aan. Rondom staan alle studio´s. De oprichtster van de Hof komt naar buiten om ons rond te leiden. Het is Charlotte Ernst, architect en stedenbouwkundig ontwerper. Ze is een beetje schor, omdat ze de avond ervoor een feestje hebben gevierd. Het bedrijf Buurman, een bouwmarkt met tweedehands bouwmaterialen en opgericht door haar zus Bianca Ernst, heeft een nieuw pand betrokken. De Hof heeft zich namelijk steeds verder langs het spoor uitgebreid en het nieuwe gedeelte heeft vaste vormen aangenomen. Tijd voor een feestje dus.

Historie

‘Het leuke aan dit terrein vind ik dat het vroeger een belangrijke rol speelde in het onderhoud van de mensen uit de buurt. De wijk Zuilen was de arbeiderswijk, waar de mensen woonden die in de industrie aan deze kant van het spoor werkten. Tot de jaren 70 werden er treinwagons, bruggen, trams en bussen geproduceerd en stonden er verschillende andere fabrieken op het terrein.’

Circulair bouwen

‘Ik ben zelf architect’, vertelt Charlotte. ‘Mijn droom was om hier een plek te creëren waar met hergebruikte materialen gebouwd zou worden en waar ondernemers en kunstenaars via kruisbestuivingen hun werk zouden verbreden. Ik kwam er achter dat als het om circulair bouwen gaat, er nog weinig echt met hergebruikte materialen werd gewerkt. Op het moment worden er vooral veel nieuwe gebouwen neergezet die aan het eind van de levensduur goed uit elkaar gehaald konden worden. Of waar met hout in plaats van beton gebouwd word. Maar als er niet geëxperimenteerd wordt met het bouwen met gebruikte materialen, zal de kringloop van bouwmaterialen niet op gang komen.’

Kruisbestuivingen

Het hofje waar we nu in staan is het eerste hof. Maar inmiddels ligt daarachter een nieuw hof, waar het bedrijf Buurman gisteren is geopend. Daar gaan we straks kijken. ‘Als architect heb ik dit eerste deel van het hof ontworpen en voorgelegd als plan aan de gemeente. Alle gebouwen zijn gebouwd met hergebruikte materialen en voldoen tegelijkertijd aan alle bouwtechnische eisen. Zoals je ziet, heeft elke studio een voorpui van glas. Ik heb deze plek zo ontworpen dat er geen gangen zijn, maar dat iedereen vanuit zijn/haar studio zo de binnentuin in stapt. Op die manier kom je elkaar tegen en ontstaan kruisbestuivingen. Er is één gezamenlijk gebouw met een plek om te zitten, een koffiezetapparaat en de WC´s . Ik dacht dat huurders wel zouden klagen als ze door de regen naar de WC zouden moeten, dus ik heb op meer plekken riool laten aanleggen, voor het geval dat. Maar eigenlijk geeft iedereen aan dat ze het fijn vinden om even een frisse neus te halen als ze naar de WC lopen. Dat helpt bij het creatieve proces.’

Creatieve voorgevels

‘Zoals je ziet, heeft elke voorgevel zijn eigen thema. Iedere studio heeft de opdracht gekregen met gebruikte materialen de voorgevel te bekleden. In het thema van waar ze mee bezig zijn. Er zit daar bijvoorbeeld een studio die met bamboe werkt. Die heeft de voorgevel met bamboe bekleed. En daarnaast zit een studio die met vloerbedekkingen werkt en die heeft een mooi blokpatroon van oude vloerzeilen gemaakt. Zo ziet elke studio er anders uit. Zelf vond ik het wel veel gevraagd voor de deelnemers om dit te doen. Ze maken ook al de hele binnenkant van hun studio af. Daarom wilde ik dit onderdeel bij het tweede deel van het Hof achterwege laten. Maar de huurders daar vonden het juist een leuke uitdaging om het karakter van hun onderneming aan de buitenkant al te laten zien. Ze wilden dit idee van de creatieve voorgevels per se voortzetten.’

Hofhuurders

Iemand van de groep vraagt zich af wat voor soort ondernemers of kunstenaars hier op af komen. Alleen mensen die met hun handen werken? Omdat je de hele studio van de binnenkant en buitenkant zelf af moet maken zou je denken van wel. ‘De ondernemers en kunstenaars die hier zitten zijn heel divers. Er zijn een aantal ambachtswerkplaatsen gevestigd. Zoals iemand die duurzame kleding en schoenen maakt en de bamboe werkplaats. Maar er zit ook een Aziatische kookstudio, een aantal webdesigners en een fotograaf. We zoeken een zo gevarieerd mogelijke combinatie van ondernemers en kunstenaars. Op die manier ontstaan de meest vernieuwende ideeën.’

Het materiaal is leidend

We lopen richting het tweede gedeelte van de Hof van Cartesius. ‘Het belangrijkste wat we geleerd hebben als het om circulaire bouw gaat, is dat je bij het hergebruik van oude materialen het ontwerp van het materiaal moet laten afhangen. En niet andersom’, legt Charlotte uit. ‘Het eerste gedeelte van het hof heb ik ontworpen en daarna zijn we de materialen gaan zoeken om het te bouwen. Dat was een veel grotere uitdaging dan hoe we het tweede deel hebben aangepakt. Daarbij hebben we gekeken welke materialen we hadden en zijn we van daaruit gaan ontwerpen. We hebben bijvoorbeeld allerlei betonblokken en onderdelen van station Maarn over kunnen nemen. De betonblokken dienen als vloer en paden. Ook kregen we grote puien van een karakteristiek jaren 50 gebouw. Ze waren niet stevig genoeg voor een draagconstructie, maar op elkaar gestapeld, vormen ze nu de voorgevel van het hoogste gebouw: de Boomhut.’

Het is inspirerend om hier rond te lopen. Hier zijn alle mogelijkheden te zien van het hergebruiken van bouwmaterialen en andere materialen. Ik zie een pui die met skateboards bekleed wordt (er zijn er nog 60 nodig, dus wie nog een oud skateboard overheeft...). We lopen over oude trappen, waarbij me wel een gevoel bekruipt of ik de stabiliteit van de trappen en gebouwen kan vertrouwen. Maar ze verzekerd ons dat alles bouwkundig helemaal voldoet aan de strenge eisen die Nederland heeft qua veiligheid. De creatieve en praktische sfeer spreken me aan. Ik kom zeker nog een keer terug als er in de zomer een café wordt geopend!